Tết Nguyên Tiêu (Rằm tháng Giêng) là một trong những ngày lễ quan trọng và thiêng liêng trong văn hóa Việt Nam, mang ý nghĩa cầu mong sự bình an, hạnh phúc và may mắn cho cả năm. Ngày này gắn liền với nhiều phong tục truyền thống, đặc biệt là các hoạt động cúng bái, đi chùa cầu an và làm việc thiện.

1. Tết Nguyên Tiêu là ngày gì?

Tết Nguyên Tiêu (元宵節 - Yuánxiāo Jié) có nguồn gốc từ Trung Quốc, nhưng khi du nhập vào Việt Nam đã có sự biến đổi để phù hợp với đời sống tín ngưỡng của người Việt. Đây là ngày 15 tháng Giêng âm lịch, đánh dấu đêm trăng tròn đầu tiên của năm mới.

Người Việt quan niệm rằng Rằm tháng Giêng là thời điểm "trời đất giao hòa, vạn vật sinh sôi", do đó, việc thực hiện các nghi thức cầu an trong ngày này sẽ giúp mang lại may mắn, xua đuổi điều xui rủi.

2. Ý nghĩa tâm linh của Tết Nguyên Tiêu

Tết Nguyên Tiêu không chỉ là ngày lễ bình thường mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về tâm linh và văn hóa:

• Ngày lễ Phật giáo quan trọng: Nhiều người xem Rằm tháng Giêng là Đại Lễ Cầu An của Phật giáo. Vì thế, người dân thường lên chùa lễ Phật để cầu bình an, sức khỏe và may mắn.
• Cầu an cho gia đình: Có câu nói "Cúng cả năm không bằng Rằm tháng Giêng" - thể hiện quan niệm rằng đây là dịp quan trọng để làm lễ cúng bái, tưởng nhớ tổ tiên.
• Giao hòa âm dương: Ngày trăng tròn đầu tiên của năm mới mang ý nghĩa âm dương cân bằng, giúp mọi người kết nối với thần linh, tổ tiên.

3. Nguồn gốc của Tết Nguyên Tiêu

Tết Nguyên Tiêu có nguồn gốc từ Trung Quốc, gắn liền với truyền thuyết về việc vua Hán Vũ Đế (thời Tây Hán) tổ chức lễ hội đèn lồng để cầu may cho đất nước. Theo phong tục này, vào đêm 15 tháng Giêng, người Trung Quốc thường treo đèn lồng rực rỡ, tổ chức múa lân, múa rồng.

Khi du nhập vào Việt Nam, Tết Nguyên Tiêu đã được tiếp nhận và phát triển theo cách riêng. Trong quan niệm truyền thống, đây là ngày mà trời đất giao hòa, con người có thể cầu bình an, may mắn và xua đuổi điều xấu. Ở Việt Nam, Tết Nguyên Tiêu còn được xem là Lễ hội của Phật giáo, vì nhiều người tin rằng ngày này rất linh thiêng, là dịp để cúng dường, cầu nguyện và làm việc thiện.

Dù có chung nguồn gốc nhưng Tết Nguyên Tiêu tại Việt Nam mang đậm dấu ấn của Phật giáo và văn hóa thờ cúng tổ tiên, trong khi ở Trung Quốc, lễ hội này lại thiên về các hoạt động vui chơi, diễu hành với các lễ hội đèn lồng, trò chơi văn hóa dân gian, múa lân, bắn pháo hoa...

4. Các phong tục quan trọng trong ngày Tết Nguyên Tiêu tại Việt Nam

Lễ cúng Rằm tháng Giêng

Vào ngày này, người Việt tổ chức cúng lễ tại nhà hoặc lên chùa dâng hương. Thông thường có hai mâm cúng chính:

Lễ cúng Phật:

• Lễ cúng Phật thường gồm các món ăn chay như: xôi, chè, bánh trôi, bánh chay, hoa quả.
• Nhiều gia đình theo đạo Phật sẽ đọc kinh cầu an và làm từ thiện.

Lễ cúng gia tiên:

• Mâm cúng gia tiên thường có xôi gấc, gà luộc, bánh chưng, chè, rượu, trái cây và nhang đèn.
• Người Việt tin rằng, cúng Rằm tháng Giêng là dịp để bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên, mong được phù hộ độ trì.

Đi lễ chùa cầu an

Người Việt thường đi chùa vào dịp này để cầu nguyện bình an cho cả năm. Các ngôi chùa nổi tiếng thu hút đông đảo phật tử đến hành hương gồm:

• Chùa Hương (Hà Nội)
• Chùa Yên Tử (Quảng Ninh)
• Chùa Bái Đính (Ninh Bình)
• Chùa Thiên Mụ (Huế)
• Chùa Linh Ứng (Đà Nẵng)
• Chùa Vĩnh Nghiêm (TP.HCM)
• ...

Trong lễ cầu an, các nhà sư thường tụng kinh, niệm Phật và phát lộc đầu năm cho người dân.

Phóng sinh, làm việc thiện

Một phong tục quan trọng khác trong ngày Tết Nguyên Tiêu là phóng sinh cá, chim hoặc làm việc thiện để tích đức. Người Việt tin rằng phóng sinh sẽ giúp giải trừ nghiệp chướng, mang lại nhiều phước lành.

5. Món ăn truyền thống trong ngày Tết Nguyên Tiêu

• Bánh trôi, bánh chay: Mang ý nghĩa tròn đầy, hạnh phúc viên mãn.
• Xôi gấc: Màu đỏ của gấc tượng trưng cho sự may mắn.
• Chè trôi nước: Viên chè mềm mịn, ngọt ngào thể hiện sự ấm áp, gắn kết gia đình.
• Bánh chưng, bánh tét: Dù không phổ biến như Tết Nguyên Đán, nhưng nhiều gia đình vẫn sử dụng trong mâm cúng.

7. Quan niệm tâm linh trong ngày Tết Nguyên Tiêu tại Việt Nam

Nhiều người tin rằng, nếu thành tâm cầu nguyện trong ngày này, mọi điều tốt đẹp sẽ đến trong năm. Một số quan niệm phổ biến:

✅ Những điều nên làm:

• Cúng Rằm tháng Giêng thật chu đáo.
• Đi chùa cầu an, phóng sinh, làm từ thiện.
• Tránh sát sinh để tạo nghiệp lành.

❌ Những điều nên tránh:

• Không tranh cãi, cãi vã trong ngày này.
• Không làm vỡ bát đĩa vì tượng trưng cho sự chia lìa.
• Hạn chế vay mượn tiền bạc để tránh gặp khó khăn tài chính cả năm.

Một số ngôi chùa nổi tiếng trên cả nước mà người dân thường đến cầu an vào dịp này:

Vào ngày Tết Nguyên Tiêu, hàng triệu người dân Việt Nam hành hương đến các ngôi chùa lớn để dâng hương, tụng kinh, cầu nguyện cho một năm mới bình an. Dù miền Bắc, Trung hay Nam, mỗi ngôi chùa đều mang nét văn hóa tâm linh riêng, giúp con người tìm về sự thanh tịnh và lòng thành kính đối với Phật pháp. Dưới đây là một số ngôi chùa nổi tiếng trên cả nước mà người dân thường đến vào dịp này:

Chùa Hương (Hà Nội)

• Địa chỉ: Huyện Mỹ Đức, Hà Nội
• Điểm nổi bật: Là một trong những trung tâm Phật giáo lớn nhất Việt Nam, nổi tiếng với lễ hội chùa Hương, diễn ra từ mùng 6 tháng Giêng kéo dài đến hết tháng 3 âm lịch. Hành hương đến chùa Hương không chỉ để cầu an mà còn là hành trình tâm linh với phong cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp.

Chùa Bái Đính (Ninh Bình)

• Địa chỉ: Xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn, Ninh Bình
• Điểm nổi bật: là ngôi chùa có diện tích lớn nhất Đông Nam Á, sở hữu nhiều kỷ lục như tượng Phật bằng đồng lớn nhất Việt Nam, hành lang La Hán dài nhất châu Á. Lễ hội chùa Bái Đính diễn ra vào ngày mùng 6 tháng Giêng, kéo dài đến hết mùa xuân, thu hút hàng vạn Phật tử và du khách đến hành hương.

Chùa Yên Tử (Quảng Ninh)

• Địa chỉ: Thành phố Uông Bí, Quảng Ninh
• Điểm nổi bật: Là nơi gắn liền với Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử do vua Trần Nhân Tông sáng lập. Hành trình lên đỉnh Yên Tử là trải nghiệm hành hương tâm linh, nơi người ta tin rằng càng lên cao càng đến gần cõi Phật.

Chùa Thiên Mụ (Huế)

• Địa chỉ: Đồi Hà Khê, thành phố Huế
• Điểm nổi bật: Ngôi chùa cổ kính bậc nhất Việt Nam, có kiến trúc độc đáo với tháp Phước Duyên cao 7 tầng. Chùa Thiên Mụ là nơi linh thiêng, thường xuyên tổ chức các lễ cầu an, tụng kinh vào dịp Rằm tháng Giêng.

Chùa Linh Ứng (Đà Nẵng)

• Địa chỉ: Bán đảo Sơn Trà, Đà Nẵng
• Điểm nổi bật: Sở hữu tượng Phật Quan Âm cao nhất Việt Nam (67m), hướng ra biển, mang ý nghĩa che chở, bảo vệ người dân Đà Nẵng. Nơi đây thu hút rất đông du khách và phật tử đến cầu bình an, sức khỏe trong dịp Tết Nguyên Tiêu.

Chùa Vĩnh Nghiêm (TP. Hồ Chí Minh)

• Địa chỉ: 339 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, quận 3, TP.HCM
• Điểm nổi bật: Là trung tâm Phật giáo lớn của miền Nam, có kiến trúc theo phong cách Bắc Bộ. Trong dịp Rằm tháng Giêng, chùa tổ chức nhiều nghi lễ quan trọng như tụng kinh cầu an, dâng sao giải hạn.

Chùa Giác Lâm (TP. Hồ Chí Minh)

• Địa chỉ: 565 Lạc Long Quân, quận Tân Bình, TP.HCM
• Điểm nổi bật: Là một trong những ngôi chùa cổ nhất ở Sài Gòn (xây dựng từ năm 1744). Kiến trúc mang đậm dấu ấn Phật giáo Nam Tông và Bắc Tông. Dịp Rằm tháng Giêng, chùa tổ chức lễ cầu an thu hút hàng ngàn người đến hành hương.

Chùa Keo (Thái Bình)

• Địa chỉ: Xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư, Thái Bình
• Điểm nổi bật: Ngôi chùa có lịch sử hơn 400 năm, nổi tiếng với kiến trúc gỗ độc đáo. Là nơi tổ chức lễ hội lớn vào đầu năm, với nhiều hoạt động tâm linh và văn hóa truyền thống.

Chùa Tam Chúc (Hà Nam)

• Địa chỉ: Huyện Kim Bảng, Hà Nam
• Điểm nổi bật: Được mệnh danh là "Vịnh Hạ Long trên cạn", chùa Tam Chúc là một quần thể tâm linh lớn nhất Việt Nam hiện nay. Đây là địa điểm thu hút nhiều du khách và phật tử trong dịp Rằm tháng Giêng để cầu an.

Phần kết

Tết Nguyên Tiêu là một trong những ngày lễ quan trọng trong đời sống văn hóa của người Việt, mang ý nghĩa cầu phúc, cầu an, và gắn kết tâm linh. Dù không rầm rộ như Tết Nguyên Đán, nhưng đây vẫn là dịp đặc biệt để mọi người hướng về tổ tiên, đi chùa cầu nguyện và làm việc thiện, với mong muốn một năm mới bình an, thuận lợi.

(Minh Nhật)