Từ ngày 01/07/2025, hai tỉnh Lào Cai và Yên Bái chính thức hợp nhất thành tỉnh Lào Cai, với trung tâm chính trị – hành chính đặt tại Yên Bái. Sự kiện trọng đại này không chỉ mang tính chất hành chính mà còn mở ra cơ hội kết nối, phát huy giá trị văn hóa – tâm linh đặc sắc của vùng đất Tây Bắc. Bài viết này sẽ đưa bạn đến với nơi văn hóa tâm linh tiếp nối truyền thống và thắp sáng niềm tin cho thế hệ hôm nay và mai sau.
Chùa Tân Bảo còn có tên gọi khác là chùa Lê Lợi, tọa lạc bên bờ sông Nậm Thi, giáp ranh với biên giới hai nước Việt – Trung (tại cửa khẩu Hà Khấu, Vân Nam, Trung Quốc).
Lào Cai nổi tiếng là nơi có nhiều địa điểm du lịch với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, phong cảnh hữu tình. Bên cạnh, có còn được biết đến là vùng đất có nhiều điểm văn hóa tâm linh và nổi tiếng hơn hẳn trong số đó là Chùa Tân Bảo nằm trong khu quần thể di tích đền Thượng.
Chùa Tân Bảo còn có tên gọi khác là chùa Lê Lợi, tọa lạc bên bờ sông Nậm Thi, giáp ranh với biên giới hai nước Việt – Trung (tại cửa khẩu Hà Khấu, Vân Nam, Trung Quốc ).
Trước đây vị trí chùa nằm tại chân núi Mai Lĩnh, thôn Tân Bảo, xã Lão Nhai, tỉnh Hưng Hóa, hiện nay thuộc tổ 7, phường Lào Cai, thị xã Lào Cai, tỉnh Lào Cai.
Theo tài liệu ghi nhận lại thì ngôi chùa này được xây dựng từ thời Trần, trong khoảng thời gian giữa thế kỉ XIX, ngôi chùa được nhân dân địa phương góp công, quyên góp tiền của để xây dựng với tâm nguyện cầu mong Đức Phật từ bi cứu độ chúng sinh.
Ngôi chùa lúc bấy giờ to, đẹp và nổi tiếng là linh thiêng, và gần cửa khẩu biên giới nên thường xuyên có đông đảo khách thập phương đến lễ bái.
Chùa Tân Bảo có tên như vậy là do trước năm 1950, ở đây thuộc thôn Tân Bảo. Sau năm 1950, vị trí chùa nằm ở đường Lê Lợi nên nhiều người thường gọi là chùa Lê Lợi.
Trải qua bao biến cố thăng trầm, chùa đã được trùng tu rất nhiều lần, và vào năm 1979 chùa bị hư hỏng nghiêm trọng, hoàn toàn.
Đến năm 1991, nhiều di tích lịch sử văn hóa của tỉnh Lào Cai được đưa vào dự án tôn tạo, phục vụ, tái lập về kinh tế – văn hóa – du lịch. Bên cạnh các di tích như đền Thượng, đền Cấm, đền Mẫu thì chùa Tân Bảo đã được phục dựng vào năm 1999 nhằm lưu giữ lại những nét văn hóa của cha ông ngày trước và cũng là để phục vụ nhu cầu tham quan, lễ bái của du khách, các tín đồ phật tử.
Năm 2007, UBND tỉnh Lào Cai đã ra quyết định công nhận di tích chùa Tân Bảo thành phố Lào Cai là cơ sở thờ tự Phật.
Năm 2008, chùa được Tỉnh uỷ tỉnh Lào Cai bàn giao cho Giáo hội Phật giáo Việt Nam.
Ngôi chùa này có diện tích khá lớn, khoảng 1500m2, thuộc hệ phái Bắc Tông. Vị trí chùa nằm trong quần thể di tích đền Thượng, phía bắc giáp bờ sông Nậm Thi, phía đông giáp Bản Phiệt và phía tây giáp đền Thượng.
Sau khi được tôn tạo lại thì chùa Tân Bảo đã trở nên khang trang, rộng rãi hơn.Tọa lạc trong quần thể cảnh quan thiên nhiên núi non sông nước bao quanh, cảnh quan chùa Tân Bảo được xem như “Sơn thủy hữu tình”.
Vì là chốn tâm linh nên khuôn viên trong chùa được xây dựng, thiết kế để tạo cảm giác yên tĩnh, nhẹ nhàng, thư thái cho du khách khi đến viếng cảnh chùa. Hiện nay, khuôn viên chùa có diện tích gần 1.500m2 với các công trình hạng mục gồm cổng Tam quan, sân chùa, nhà chính điện, nhà tổ, nhà mẫu, nhà khách,…
Cổng Tam quan của chùa được xây vào năm 2002, với vẻ ngoài kiên cố, tạo nên sự uy nghi, và trang trọng. Tam quan chùa Tân Bảo có kết cấu khá giống với tam quan của các ngôi chùa cùng thời, với tầng trên chính giữa là gác chuông. Cổng chùa đã được sơn sửa, làm mới lại khang trang hơn để đón tiếp du khách gần xa.
Sau cổng chùa là một khoảng sân nhỏ dẫn đến Chính điện của chùa.Tòa chính điện gồm 3 gian được xây dựng hoàn thành vào năm 1992. Nơi đây bài trí và thờ nhiều tượng Phật như: Tượng Tam Thế Phật, tượng đức Phật Thích Ca, tượng Bồ tát Quan Thế Âm Thiên thủ Thiên nhãn, tượng Đản sanh, tượng Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu, Hộ pháp,… Phía sau chính điện là nhà tổ và nhà mẫu.
Chùa Tân Bảo là nơi tổ chức nhiều lễ hội Phật giáo quan trọng, như: Lễ tưởng niệm ngày nhập Niết bàn của Đầu đà Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông, lễ hội Phật đản tỉnh Lào Cai, Lễ hội Vu Lan,… thu hút đông đảo số lượng du khách và Phật tử gần xa.
Vào ngày Rằm tháng Bảy Âm lịch hàng năm, Chùa Tân Bảo tổ chức ngày Vu lan thắng hội, ngày hiếu hạnh cho những người con tưởng nhớ về công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, để lời kinh báo hiếu ở mãi trong lòng và thơm hương hiếu thảo, và đó cũng là ngày cầu siêu bạt độ cho những chiến sĩ hy sinh vì đất nước, đồng bào tử nạn. Đó là ân, là nghĩa mà ai trong mỗi chúng ta cũng ôm ấp, ưu tư và hằng mong báo đáp…
Đại lễ Vu lan được tổ chức với các chương trình: Lễ dâng bông hồng tặng mẹ; Lễ dâng Pháp y chư tăng và nghi thức bông hồng cài áo,…, được kết hợp hài hoà giữa múa dâng hoa truyền thống xen lẫn ý tưởng hiện đại và thành kính, đem đến cho du khách và Phật tử dự lễ một cách nhìn mới về văn nghệ Phật giáo.
Địa chỉ: tổ 7, phường Lào Cai, thị xã Lào Cai, tỉnh Lào Cai, Việt Nam
Đền Đôi Cô - Chùa Cam Lộ tọa lạc ở một vị trí khá đẹp tại thôn Chiềng On, xã Cam Đường thị xã Lào Cai, nay thuộc Phường Bình Minh thành Phố Lào Cai tỉnh Lào Cai. Phía trước là dòng sưối trong xanh dựa lưng vào gò đồi đất lớn, đền Đôi Cô còn được người dân gọi với tên gọi khác đó là đền “Cô Đôi” Cam Đường.
Đền Đôi Cô - Chùa Cam Lộ nằm sát cạnh nhau, đây là di tích văn hóa cấp tỉnh có tổng diện tích khuôn viên là 1.905m2. Đền Đôi Cô - Chùa Cam Lộ rất linh thiêng, trong những năm qua đã thu hút hàng vạn Nhân dân và du khách thập phương đến tham quan chiêm bái.
Đền Đôi Cô - Chùa Cam Lộ được xây dựng vào thời hậu Lý, khoảng thế kỷ thứ 11, là một trong những công trình kiến trúc đẹp, hiếm có và có giá trị văn hóa lớn của người dân Lào Cai.
Ngôi đền đã tồn tại cách ngày nay hàng trăm năm được gắn liền với nhiều truyền thuyết và bí ẩn rằng:
Xưa kia ở vùng Lào Cai là nơi buôn bán trao đổi hàng hóa tấp nập giữa miền xuôi và miền ngược, ngày đó có 2 người con gái còn rất trẻ tuổi độ đôi mươi quê từ làng Đình Bảng - Bắc Ninh lên buôn bán vải. Hai cô gái thường ngủ lại khu làng chiềng On để buôn bán trao đổi vải lấy các sản phẩm khác đem về xuôi, tình cảm của dân làng với 2 cô gái ngày càng gắn bó và thân thiết. Bẵng đi một thời gian không thấy đến nữa, rồi một ngày dân làng Chiềng bỗng phát hiện thấy xác hai cô chết trôi dạt về làng (nơi thờ Đôi Cô ngày nay) đó chính là 2 cô gái đi buôn vải thường qua lại với dân làng, người dân làng Chiềng lập miếu thờ hai cô. Từ đó dân làng làm ăn phát đạt, mùa màng bội thu...tiếng lành đồn xa không những người dân địa phương mà cả du khách khắp mọi miền cũng về đây thắp hương tưởng nhớ hai cô gái trẻ tốt bụng luôn phù hộ cho người dân có cuộc sống ấm no, yên bình. Ngày tháng trôi qua am miếu nhỏ đã được nhiều lần sửa sang trùng tu lại thành đền khang trang hơn gắn với tên gọi là Đền đôi Cô như ngày nay.
Người già trong làng còn kể rằng, chính hai cô gái trẻ đó là người thường xuyên vận chuyển hàng hóa vải vóc lên vùng Lào Cai tiếp tế quân lính trống giặc ngoại xâm. Hai cô bị giặc phát hiện giết chết ném xác xuống suối, rồi trôi dạt về làng Chiềng On (khu đền Đôi Cô).
Chùa Cam Lộ nằm liền kề Di tích Đền Đôi Cô. theo lời kể của cổ nhân trong làng truyền lại ngôi chùa được xây dựng cách ngày nay gần 200 năm, khi đó ở đây có 2 ông chức dịch tên là Lý Lợi (ở làng Hẻo) và Phó Ngà (ở làng Trang) mỗi ông có một tính cách khác nhau. Lý Lợi thì rất độc ác và giàu có nhưng lại không có con nỗi dõi tông đường. Phó Ngà nhà nghèo nhưng lại thương dân, gia đình lại đông con, hai ông có những cách nghĩ cách làm khác biệt nhau nên dẫn tới sự mâu thuẫn. Một ngày vào dịp ăn lúa mới, hầu cận của Lý Lợi đi mời khách ở làng Hẻo về nhà ăn mừng lúa mới nhưng không thấy trở về, ngựa cũng không tìm thấy.
Sau một thời gian bỗng dưng con ngựa trở về, gia đình chủ lần theo lối ngựa đi lên tới làng của người Xa Phó, tới đây Lý Lợi tập trung dân tra hỏi và được biết con ngựa đó là của người hầu của Phó Ngà đem gửi; vì hai gia chủ ghét nhau nên hầu cận của Phó Ngà đã mai phục ném cho ngựa giật mình vật ngã hầu cận của Lý Lợi, sau đó chém chết và đem ngựa lên gửi trong làng, sự việc này được hầu cận trung thành của Phó Ngà giữ kín. Sau sự việc này làm cho Phó Ngà và gia đình gặp hoạn nạn, Phó Ngà bị tù đày, gia đình bị ly tán. Rồi một hôm em trai Phó Ngà đến nơi tù đày thăm anh, ở trại có một con ngựa lớn không ai thuần hóa được, em Phó Ngà thấy vậy nhận thuần con ngựa. Chỉ trong 3 ngày sau, con ngựa bất kham trở nên ngoan ngoãn, vì vậy trại tù đã tha bổng cho người anh là Phó Ngà, sau đó hai anh em trở về làng tụ tập làm ăn cuộc sống đạm bạc đơn sơ. Còn Lý Lợi sau đó ốm liên miên, bán hết của cải để chữa bệnh và cho người về xuôi đặt tượng phật bằng đá chuyển bằng đường sông. Khi đưa tượng lên thuyền, thuyền chòng chành lật đổ tượng, cho người mò tìm mà không thấy. Lý Lợi thấy đó là điềm xấu cho nên lại đặt tượng lần thứ hai, nhưng lần này ông cho làm lễ cúng phật rất to trước khi chuyển lên thuyền, chuyến đi thuận buồm xuôi gió về chùa Cam Lộ đã dột nát, Lý Lợi cho người mua gỗ về sửa chữa lại ngôi chùa và chuyển toàn bộ tượng phật bằng đá vào trong chùa. Sau khi ông chết, gia đình đưa bát hương của ông vào chùa thờ tự. Đây là nơi thờ phật, cúng tế của các tín đồ và du khách thập phương.
Đền Đôi Cô là một công trình kiến trúc đặc biệt, được xây dựng trên nền đất cao, từ xa nhìn bức tượng Đôi Cô sẽ khiến bạn nhớ đến hình ảnh một tượng Phật đang hành động. Đền được xây dựng từ đá cẩm thạch nổi tiếng của vùng, mang lại vẻ đẹp ấn tượng, kiêng trúc uy nghi và cổ kính. Với vẻ đẹp trầm mặc và độc đáo, Đền Đôi Cô thu hút nhiều du khách và người dân đến thăm viếng, tìm hiểu về lịch sử và văn hóa của nơi đây. Ngoài việc chiêm ngưỡng kiến trúc đẹp mắt, du khách còn có cơ hội tham gia vào các lễ hội truyền thống, những hoạt động tôn giáo và văn hóa diễn ra tại đền. Điều này giúp tạo nên một không gian linh thiêng, giữa thiên nhiên và con người. Ngoài ra, với vị trí đắc địa ngay trung tâm thành phố Lào Cai, Đền Đôi Cô còn là một điểm đến lý tưởng cho du khách tham quan và khám phá thị trấn nổi tiếng này.
Cũng giống như những ngôi đền khác, đền Đôi Cô diễn ra một số ngày lễ hội chính như: Lễ tết thượng nguyên tổ chức vào ngày 10 tháng giêng (âm lịch) hàng năm. Lễ vào hè tổ chức vào ngày 10 tháng 4 (âm lịch). Lễ ra hè tổ chức vào ngày 10 tháng 7 (âm lịch). Ngày lễ chính của đền Đôi Cô tổ chức vào ngày 13 tháng 9 (âm lịch.
Chùa Cam Lộ nằm liền kề Di tích Đền Đôi Cô. theo lời kể của người xưa, ngôi chùa được xây dựng cách ngày nay gần 200 năm, cũng gắn liền với nhiều truyền thuyết bí ẩn, trải qua những thăng trầm của lịch sử và qua bao biến động của chiến tranh, ngôi đền Đôi Cô vẫn tồn tại ngày càng được được xây dựng khang trang rộng rãi, đáp ứng được nhu cầu giải trí và hoạt động văn hóa tâm linh của nhân dân trong vùng và du khách thập phương.
Cùng với các di tích lịch sử khác trên địa bàn thành phố Lào Cai, Đền Đôi Cô, Chùa Cam Lộ ngày càng thu hút đông đảo du khách và là lựa chọn cho du khách tới chiêm bái, cầu mong những điều tốt đẹp nhất cho gia đình, người thân trong ngày đầu tiên của năm mới.
Địa chỉ: tổ 11, phường Bình Minh, thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai, Việt Nam
Đền Ông Hoàng Bảy không chỉ linh thiêng mà còn gắn liền với truyền thuyết về vị tướng họ Nguyễn đã có công đánh đuổi giặc ngoại xâm, trấp giữ biên cương. Do đó, ngôi đền nổi tiếng này có giá trị đặc biệt cả về mặt văn hóa và lịch sử.
Đền Ông Hoàng Bảy (hay Đền Bảo Hà) là điểm du lịch tâm linh nổi tiếng nằm trên con đường đến thị xã Sapa, tỉnh Lào Cai. Ngôi đền là nơi người dân thờ phụng và thể hiện lòng kính trọng với vị thần hộ quốc Hoàng Bảy - người đã chỉ huy quân sĩ cùng nhân dân trấn ải vùng Tây Bắc, đánh đuổi giặc ngoại xâm và giữ trọn bình yên cho quê hương xứ sở.
Theo ghi chép để lại, vào cuối thời Lê (1740 - 1786), khắp nơi tại Quy Hóa nhất là Châu Thủy Vĩ và Châu Văn Bàn thường xuyên bị giặc cướp vùng Vân Nam quấy phá. Chúng giết người không gớm tay khiến dân cư điêu tàn, lầm than.
Trước tình hình này, triều đình nhà Lê đã cử viên tướng thứ 7 tên Nguyễn Hoàng Bảy lên dẹp loạn và trấn thủ. Đội quân của ông không chỉ đuổi quân địch ra khỏi Châu Văn Bản mà còn xây dựng căn cứ Bảo Hà vô cùng vững chắc.
Trong một trận chiến không cân sức với quân giặc, người anh hùng Hoàng Bảy đã anh dũng hy sinh. Thi thể ông bị tướng giặc ném xuống sông, cứ vậy trôi theo sông Hồng rồi dạt vào bờ Bảo Hà. Nhân dân trong vùng sau đó đã an táng thi thể của ông và lập đền tưởng nhớ.
Ban đầu, Đền Ông Hoàng Bảy chỉ là một am miếu nhỏ thờ phụng vị anh hùng đã có công trấn giữ biên cương, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ. Sau, hình ảnh thần vệ quốc Hoàng Bảy đã lan tỏa tới toàn thể cộng đồng, biến nơi thờ tự ông thành một ngôi đền khang trang với phong cảnh trên bến, dưới thuyền, uy nghi vững chãi tồn tại qua thời gian.
Đền Ông Hoàng Bảy mang những giá trị to lớn cả về mặt văn hóa và lịch sử. Vì vậy vào năm 1997, nơi đây đã được Bộ Văn Hóa, Thể thao & Du lịch cấp bằng công nhận Di tích lịch sử cấp quốc gia.
Đền Ông Hoàng Bảy được thiết kế và xây dựng theo lối kiến trúc truyền thống của những ngôi đền, chùa Việt Nam. Cấu trúc nơi đây gồm cổng tam quan, sân đền, nhà khách, phủ chúa Sơn Trang, tòa đại bái, cung cấm, cung nhị và cung cộng đồng.
Mỗi công trình không chỉ mang chức năng riêng mà còn có câu chuyện gắn liền với nhân vật được thờ tự. Đi sâu vào bên trong gian thờ, bạn sẽ có cơ hội ngắm nhìn các pho tượng uy nghi biểu trưng cho Ông Hoàng Bảy, Đức Thánh Trần, Đức Vua Cha, Quan Tuần Tranh, v.v...
Ôm ấp lối kiến trúc cổ kính của ngôi đền bên cạnh khuôn viên rợp bóng cây còn có tiểu cảnh “trên bến, dưới thuyền” vô cùng uy nghi, đẹp mặt. Cảnh vật xung quanh Đền Ông Hoàng Bảy tạo cảm giác như mang con người ta tạm tách biệt với những xô bồ, ồn ào bên ngoài, để lại đây bầu không khí trong lành, an yên và nhẹ nhõm.
“Cầu tài Ông Bảy, cầu quan Ông Mười” là câu nói được người dân truyền miệng nhau về độ linh thiêng của những ngôi đền trong việc cầu công danh, tài lộc.
Hàng năm, người dân địa phương và tín đồ du lịch thường đến Đền Ông Hoàng Bảy để cầu mong làm ăn thuận lợi, thành công. Những người làm kinh doanh, bất động sản cũng thường dâng lễ cúng Ông Hoàng Bảy để cầu gặp nhiều may mắn, thuận lợi trong công việc.
Hàng năm từ ngày 15 - 17/7 âm lịch, Lễ hội Đền Ông Hoàng Bảy được tổ chức ngay tại điểm tâm linh này, thu hút đông đảo người dân địa phương và tín đồ du lịch đến dâng hương. Đây là lễ hội được tổ chức vào đúng ngày giỗ của Tướng Hoàng Bảy.
Sự kiện này gồm các phần chính là lễ rước kiệu, tế thần, dâng hương, ngoài ra còn có nhiều hoạt động văn hóa - thể thao đặc sắc. Lịch trình thông thường sẽ là:
Địa chỉ: xã Bảo Hà, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai, Việt Nam
Đền Cấm là một di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, tọa lạc tại phường Phố Mới, thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai. Ngôi đền được xây dựng từ thế kỷ 19, thờ các quan binh đã hy sinh trong cuộc chiến bảo vệ đất nước của quân đội nhà Trần ở thế kỷ 13. Ngôi đền được tọa lạc dưới chân quả đồi thấp, xung quanh cây trái tốt tươi, trước đền là 3 cây cổ thụ: cây si, cây mít và cây ngọc lan tỏa bóng mát cho đền tạo nên cảnh quan rất lý tưởng.
Ngôi đền được xây dựng và tồn tại cách đây gần 200 năm nay gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam nói chung và đồng bào các dân tộc Lào Cai nói riêng. Ngôi đền có truyền thuyết gắn liền với công cuộc 3 lần kháng chiến chống quân Nguyên Mông dưới sự chỉ huy của vua tôi nhà Trần đó là vị tướng quốc Trần Quốc Tuấn - người được phong hiệu “Vạn cổ anh linh Thượng đẳng phúc thần”.
Tương truyền rằng: năm 1257, Trần Quốc Tuấn hành quân lên biên giới chỉ huy quân phòng thủ chống quân xâm lược Mông Cổ (Thế kỷ XIII) có rất nhiều tướng lĩnh đã ngã xuống vùng đất nơi biên cương này. Đền Cấm được xây dựng để tưởng nhớ 5 binh sĩ nhà Trần (không rõ tên tuổi). Hồi đó khu vực ga (Phố Mới ngày nay) là một cánh rừng nguyên sinh rậm rạp, trong một lần thị sát và chỉ huy phòng thủ biên giới (khoảng năm 1257), tướng Trần Quốc Tuấn đã chọn địa điểm ngôi Đền Cấm bây giờ làm trạm quân y tuyến 2 trong phòng thủ biên giới. Sau đó trong các trận chiến đấu, thương binh được đưa về chữa trị dưới cánh rừng này, người dân bản địa lúc đó là người Việt, người Tày và người Giáy cũng đưa người ốm đau vào nhờ quân y chăm sóc giúp. Rồi có chuyện ly kỳ xảy ra đó là: đêm đêm có một thiếu nữ mặc váy áo màu xanh đến chữa thuốc cho mọi người, thiếu nữ chữa rất giỏi, ai được dùng thuốc đều khỏe mạnh, nhưng thầy thuốc thần kỳ chỉ xuất hiện vào ban đêm còn ban ngày không thấy xuất hiện. Qua tìm hiểu, người dân cho biết không có con cái nhà ai như vậy, sau đó người dân và quan binh đều tin rằng đó là hiển linh của Thánh Mẫu thượng ngàn giúp quan quân và nhân dân giữ nước.
Ngay dưới Phương Đình bên cây mít cổ thụ này là 5 ngôi mộ của những quan binh đã xả thân vì nghĩa lớn. Đền Cấm nằm ở vị trí trung tâm cánh rừng xưa, trước đây là một ngôi miếu nhỏ do quan binh và dân làng cùng nhau tạo tác, sau đó được chính thức khởi công xây dựng thành ngôi đền từ thế kỷ XVI, sau bao thăng trầm vẫn giữ được một số sắc phong và cây mít cổ thụ.
Ngày nay, đền đã được trùng tu khang trang, to đẹp gồm 2 phần là tòa đại bái và hậu cung. Đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng dân gian không những của người dân thành phố mà cả du khách thập phương, tô đẹp thêm truyền thuyết xưa - truyền thuyết về tình nghĩa quân dân nơi biên giới.
Đền Cấm Lào Cai được xây dựng theo kiến trúc truyền thống tại thời nhà Trần là hình chữ Đinh với hai gian đại bái và hậu cung. Đền có ba dãy nhà chính bao gồm nhà Đại Diện, nhà Tả Vu và nhà Hữu Vu. Ngoài hai dãy nhà Tả Vu, Hữu Vu còn có lầu cô bé bản đền và cậu bé bản đền ( cô Cấm, cậu Cấm – người cai quản khu rừng và đền). Mái đền có 2 tầng được uốn cong hình con thuyền tại nên sự thanh thoát. Trong khuôn viên đền có những cây cổ thụ đứng sừng sừng có niêm đại lên đến hơn trăm năm như cây si, cây mít, cây ngọc lan. Kề bên khuôn viên là hồ nước xanh phẳng lặng, êm đềm. Tất cả những điều này đã góp phần tạo nên vẻ đẹp, không gian linh thiêng của ngôi đền. Bước vào trong đền là gian thờ rất nhiều những nhân vật tâm linh như: Ngũ vị Tôn Ông Trần triều, ông Hoàng Bảy, ông Hoàng Bơ, ông Hoàng Mười, bà Chúa Thác Mười, bà Chúa Sơn Trang, bà Chúa Cấm, Chầu Lục, Chầu Bát Ngàn, Chầu bé Bắc Lệ, các vị Thánh mẫu, Phật Quan Âm Bồ Tát nghìn mắt nghìn tay. Mặc dù, đền đã trải qua nhiều lần trùng tu lớn, nhỏ khác nhau nhưng vẫn giữ được nét truyền thống, những nét kiến trúc xưa.
Đền Cấm tổ chức lễ hội chính vào ngày Thìn đầu tiên của tháng 7 (âm lịch) hàng năm, làm lễ giỗ cho 5 vị binh sĩ nhà Trần. Người dân coi đây là ngày giỗ “xóa tội vong nhân” cho 5 vị binh sĩ; do đó cùng nhau đóng góp gạo thịt... để tổ chức. Phần lễ của di tích được tổ chức khá khang trang theo trình tự. Bên cạnh phần lễ còn diễn ra phần hội được tổ chức vui vẻ với các trò chơi truyền thống như ném còn, đánh én... Ngoài ra nơi đây còn là nơi tổ chức lễ hội xuống đồng hàng năm. Ngày 27/12/2001 Đền Cấm được công nhận là Di tích Lịch sử cấp Quốc Gia theo Quyết định số 51/QĐ-BVHTT của Bộ Văn hóa và Thông tin.
Địa chỉ: thôn Soi Mười, xã Vạn Hòa, phường Phố Mới, thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai, Việt Nam
Thiền Viện Trúc Lâm Đại Giác hay còn được biết đến là Thiền Viện thuộc hệ phái Trúc Lâm Yên Tử do Hòa Thượng Thượng Thanh Hạ Từ làm Tông chủ vô cùng nổi tiếng, môn phái này từ xưa đến nay vẫn tu tập theo đường lối Thiền Tông Việt Nam.
Là nơi tổ chức thiền hành, khóa tu, sinh hoạt bát tràng hằng tháng, thu hút Phật tử và người dân địa phương tìm về thanh tịnh nội tâm
Lễ đặt đá khởi công xây dựng được tổ chức vào ngày 10/05/2015 (22/3 Âm lịch Ất Mùi), do Giáo hội Phật giáo Trúc Lâm chủ trì, với sự hiện diện của nhiều hoà thượng, chư Tăng Ni và chính quyền Lào Cai.
Lễ khởi công chính thức diễn ra sáng ngày 23/04/2017 (27/03 Âm lịch Đinh Dậu), có sự góp mặt của hàng ngàn phật tử, chư tôn đức Tăng Ni, và đại diện chính quyền các cấp, thể hiện mạnh mẽ niềm tin và sự chung tay từ cộng đồng.
Thiền viện xây trên diện tích khoảng 9.176,8m² do Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai ký giao đất, với tổng mức đầu tư giai đoạn 1 là gần 64,5 tỷ đồng, vốn được huy động từ xã hội hóa.
Năm 2020, hoàn thành giai đoạn 1; tổ chức lễ khánh thành ngày 25/10/2020 (9/9 Canh Tý), công bố trụ trì mới – Đại Đức Thích Tỉnh Thiền (sinh 1961), và phó trụ trì – Đại Đức Thích Trúc Thái Phước (sinh 1972). Buổi lễ có sự tham dự của lãnh đạo Giáo hội Trung ương, tỉnh và chính quyền địa phương.
Thiền Viện Trúc Lâm Đại Giác có vị trí nằm ở địa chỉ số 08 tổ 6, Đường Điện Biên Phủ, Thị Trấn Sa Pa, Huyện Sa Pa nước ta hiện nay. Thiền viện có tổng diện tích lên đến 9.176,8 m2, hiện nay kiến trúc của thiền viện bao gồm 2 tầng chánh điện là chính, nhà tổ, nhà trụ trì, 3 tầng thiền đường, tăng đường dùng để thờ các vị phật pháp,…
Sẽ còn rất nhiều những điều thú vị tại Đại Giác để du khách dù có đến một lần thì cũng sẽ không bao giờ có thể quên được. Có lẽ đó chính là âm thanh trong trẻo khác lạ của tiếng chuông gió trên độ cao hàng nghìn mét không giống với những gì chúng ta được nghe lúc bình thường. Hoặc có thể đó chính là những giờ thọ trai thanh đạm nhưng yên bình, tươi mát với thực phẩm đặc sắc của mảnh đất này chính là điều thu hút du khách thập phương. Đó cũng có thể là những giờ sinh hoạt thiền khóa cùng các em bé người Mông, người Dao đáng yêu, ngây thơ và thú vị đến bất ngờ.
Địa chỉ: Số 08 ngõ Vườn Treo, Điện Biên Phủ, phường Phan Si Păng, thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai, Việt Nam
Quần thể di tích Chùa Tháp Hắc Y - Đền Đại Cại tọa lạc tại tỉnh lộ 134, xã Tân Lĩnh, huyện Lục Yên, cách thành phố Yên Bái 80km. Với địa hình hòa quyện với thiên nhiên, Đền Đại Cại không chỉ nằm ở dưới chân núi mà còn được bao bọc bởi dòng sông Chảy yên bình và con suối ngọc Đại Cại.
Phát hiện vào năm 1995, quần thể này đã làm say mê những nhà khảo cổ học bởi sự khám phá bất ngờ dưới những cánh đồng bằi của người dân địa phương. Các di vật có niên đại cách đây 6-7 thế kỷ được khai quật, làm cho không gian này trở nên đặc biệt và hấp dẫn. Nếu bạn từng mê mẩn vẻ đẹp của những ngôi chùa cổ với kiến trúc Phật giáo thời Trần, thì chắc chắn quần thể Chùa Tháp Hắc Y - Đền Đại Cại sẽ làm bạn bất ngờ và thích thú.
1. Chùa tháp Hắc Y
Chùa tháp đất nung Hắc Y, hay còn được biết đến với tên gọi là miếu Hắc Y, trước đây nằm trên đỉnh núi Vua Áo Đen. Kiến trúc của chùa này rất độc đáo, phản ánh rõ nét dấu ấn Phật giáo thời Trần. Trong tháng 9 năm 2004, khi tiến hành khai quật khu vực phế tích của tháp Hắc Y, người ta đã phát hiện một diện tích hố khai quật lên đến hơn 500m2, chứa đựng một lượng lớn hiện vật cổ rất ấn tượng. Đặc biệt, những hiện vật này chứa hai lớp văn hóa chồng lên nhau, trong đó lớp văn hóa nhà Trần chủ yếu là các vật liệu làm từ đất nung, phản ánh rõ văn hóa kiến trúc của chùa và tháp Phật giáo. Mặc dù chỉ còn lại rất ít vật liệu kiến trúc như mảng ngói và gạch lát nền, điều này có thể lý giải bởi vì chùa ở vùng núi thường được xây dựng chủ yếu từ gỗ.
Về phần của chùa tháp, hiện vật chủ yếu là các vật liệu gạch và các khối kết cấu làm từ đất nung. Dựa vào những hiện vật được khai quật cùng với các di vật phát hiện dưới chân đồi khi tháp đổ, các chuyên gia khảo cổ học đã có đủ dữ liệu để phục dựng lại hình ảnh tòa tháp. Họ đã khám phá rằng đây từng là một tòa tháp khá lớn, một loại tháp cửu tầng (chín tầng) đã tồn tại trong quá khứ.
2. Đền Đại Cại
Dựa vào sách sử cổ xưa, ý kiến của giới khảo cổ học và các hoạt động lễ hội của cư dân bản địa, Đền Đại Cại được xác định là một phần của chuỗi hạt di sản văn hóa Hắc Y- Đại Cại.
Theo truyền thống, Đền Đại Cại được xây dựng từ hơn 300 năm trước, và được dùng để thờ bà Vũ Ngọc Anh - một nữ tướng vĩ đại thời Hậu Lê. Bà là một nữ tướng có uyên bác về cả văn và võ, được triều đình phong chức Tổng binh và sau này được vua tôn thờ làm nữ tướng. Bà đã có công lớn trong việc chống lại quân nhà Mạc và đóng góp xây dựng lũy và thành, đồng thời sáng lập chợ búa đầu tiên cho người dân trong vùng. Ngoài bà Vũ Ngọc Anh, Đền Đại Cại còn thờ hai anh em Vũ Văn Mật và Vũ Văn Uyển - hai nhà lãnh đạo có công lớn trong cuộc kháng chiến chống lại quân Mạc.
Nằm trong khu di tích này còn có thành Nhà Bầu - nơi huấn luyện quân lính một thời với thành đất, bãi đua ngựa dành cho kỵ binh... Từ Đền Đại Cại, bạn có thể nhìn thấy núi Hắc Y. Tên núi xuất phát từ một truyền thuyết về một tướng thời Trần được coi là thần Hắc Y, người có công lớn trong việc chống quân xâm lược. Theo truyền thuyết, sau khi bị thương, ông trở về núi và "hóa" tại đây. Cảnh sắc trên núi Hắc Y rất đa dạng với những vườn cây, ao cá, bàn cờ tiên v.v...
1. Chùa tháp Hắc Y
Sự phát hiện của Chùa tháp Hắc Y đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, khi lần đầu tiên người ta khám phá ngọn tháp thời Trần với kiến trúc dạng mái cong. Điều đặc biệt là sự hiện diện của bệ hoa sen trên một số tầng tháp và viền quanh chân tháp được làm từ lớp bệ hoa văn bằng đất nung. Thân tháp được trang trí một cách phong phú với lớp hoa văn đa dạng và tinh tế, cùng với kỹ thuật tạo hoa văn trang trí độc đáo cho từng tầng tháp và bệ thủy ba.
Phong cách kiến trúc của Chùa tháp Hắc Y phản ánh sự ảnh hưởng của nghệ thuật kiến trúc Chăm và đạo Lão Trung Quốc trong kiến trúc Phật Giáo Việt Nam. Sự ảnh hưởng của kiến trúc Chăm thể hiện rõ qua trang trí trên tháp bằng lá đề với hình chim phượng, mang lại sự tương đồng với trang trí ở các tháp Chăm không chỉ ở cách bài trí mà còn ở hình thức và cách chế tác. Ảnh hưởng của đạo Lão được thể hiện qua hoa văn cúc dây, một biểu tượng thường được đạo Lão sử dụng, hoặc hoa văn hình sừng bò vắt chéo nhau tạo thành hình như chữ "X". Đây là những đặc điểm nổi bật khiến Chùa tháp Hắc Y trở nên độc đáo và thu hút sự quan tâm của người khám phá và nghiên cứu về lịch sử và văn hóa.
2. Đền Đại Cại
Điều đặc biệt ở Đền Đại Cại là sự chạm trổ trên các tảng đá, nặng hơn 100kg, kê cột đình và cột đền, mang những hình mặt trăng, lá đề, hoa sen độc đáo. Đền còn lưu giữ sắc phong của các vị vua như sắc phong niên hiệu Lê Cảnh Hưng thứ 44, sắc phong của vua Tự Đức, hai sắc phong của vua Khải Định, một sắc phong của vua Thành Thái và một sắc phong của vua Duy Tân. Kiến trúc của Đền Đại Cại ấn tượng với những chân tảng đỡ cột nách và cột lòng, có đường kính lên đến 45cm, và cảnh nhỏ hơn với đường kính 32cm. Những chân tảng này được chạm khắc 16 cánh hoa sen vây quanh đều đặn.
Hàng năm, cư dân tại đây tổ chức lễ hội Đền Đại Cại diễn ra trong hai ngày. Ngày lễ chính diễn ra vào rằm tháng giêng, gồm hai phần là phần lễ và phần hội. Phần lễ được tổ chức để tưởng nhớ công lao của những vị danh nhân đã có công xây dựng thành lũy, khai sơn lập làng, mở chợ, thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc. Đặc biệt, người ta cầu Bà phù hộ cho mùa màng tươi tốt và sự an khang thịnh vượng cho cộng đồng.
Phần hội thu hút rất nhiều người tham gia với các hoạt động cộng đồng đa dạng, bao gồm chương trình văn nghệ, các môn thể thao hiện đại và các trò chơi dân gian đặc sắc. Tham gia các trò chơi này, bạn sẽ tạo ra những kỷ niệm khó quên với các tiết mục thi đua thuyền hoặc cùng trai gái bản làng tham gia trò ném còn. Lễ hội Đền Đại Cại không chỉ là dịp để kỷ niệm và tưởng nhớ, mà còn là cơ hội để cộng đồng kết nối và tận hưởng những niềm vui đầy sôi động.
Nếu bạn đam mê khám phá các di tích khảo cổ, quần thể di tích Chùa tháp Hắc Y – Đền Đại Cại sẽ là điểm đến mơ ước của bạn! Ngoài ra, nếu bạn muốn trải nghiệm bản sắc văn hóa dân tộc, hãy tham gia lễ hội Đền Đại Cại cùng với những người dân tộc Tày và Dao.
Hướng dẫn đường đi - Chùa tháp Hắc Y
Hướng dẫn đường đi - Chùa tháp Hắc Y
Địa chỉ: tỉnh lộ 134, xã Tân Lĩnh, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái (cũ), Việt Nam
Chùa Linh Thông cách trung tâm xã Minh Quân 2,5 km, cách huyện Trấn Yên 27 km, cách trung tâm tỉnh Yên Bái 18 km. Theo Quyết định số 395/QĐ-UBND ngày 25/6/2006 của Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái, Chùa được công nhận là Di tích lịch sử cách mạng. Để đến được Di tích có thể đi bằng đường bộ và đường thủy khá thuận lợi.
Theo các cụ xưa truyền lại, Chùa Linh Thông được tạo dựng từ lâu đời bằng gỗ lim khang trang, rộng rãi với những đường nét chạm khắc công phu. Đến nay, Bảo tàng tỉnh còn lưu giữ được một bệ sen, theo xác định ban đầu bệ sen này có niên đại thế kỷ XVIII.
Cũng theo các cụ thì Chùa nơi đây thờ Phật qua nhiều thế hệ, trong Chùa có nhiều pho tượng Phật ngự trên tòa sen, tượng Thiền sư Lý Khánh Văn, tượng vua Lý Thái Tổ uy nghi. Tất cả đều có ngai sơn son thiếp vàng. Nhưng vào cuối thế kỷ XVIII, do sự bất cẩn của người trông coi Chùa Nguyễn Đức Hinh, hỏa hoạn xảy ra đã thiêu hủy hoàn toàn ngôi Chùa. Sau đó nhân dân đã dựng lại, nhưng chỉ là Chùa cột tre, lợp lá và các tượng tạc lại. Sau này, khi Pháp xâm lược nước ta, khi các cụ thuộc phong trào Văn Thân ái quốc: Trần Văn Vực, Trần Văn Trọng, Trần Văn Bắc, Trần Văn Kích và Trần Đình Thành, Trần Đình Hướng, Trần Đình Chính, Trần Đình Hạng cùng một số thanh niên nhiệt huyết từ Nam Định, Ninh Bình lên phối hợp với dân bản địa khai hoang, tăng gia sản xuất, tự túc và dự trữ lương thực, vừa tuyên truyền, giác ngộ nhân dân trong vùng bằng nhiều hình thức, đặc biệt chú trọng việc dạy học trong dân, tuyển mộ thêm quân, luyện tập để chờ đợi thời cơ đánh Pháp. Ngành Trần Văn đứng đầu là cụ Vực trụ tại làng Linh Thông chốt các vị trí xung yếu như: Cửa Ngòi Vần, Gành Hạc, Gành Vật Lợn, Núi Muỗi, Đá Rát, Bảo Lộc, Tuần Quán,… Thời gian này, cư dân ngày một đông, Chùa thêm sầm uất.
Bên cạnh việc nhân dân đi lại cúng lễ, Chùa được chọn làm nơi cất giấu lương thực, tuyên truyền, giác ngộ quần chúng, dạy chữ cho dân, luyện tập cho binh lính, là nơi gặp gỡ giao liên của phong trào cách mạng trong khu vực Hiền Lương – Linh Thông – Vần. Năm 1900, Pháp thành lập tỉnh Yên Bái, làng Linh Thông thuộc tổng Giới Phiên, huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái. Làng nằm bên bờ Tây Sông Hồng, tựa lưng vào rặng núi Muỗi, triền phía sau nối với Hạ Bằng La, Phú Nhuận, Vân Hội, Vần (nay là xã Vân Hội, Việt Hồng, Việt Cường, huyện Trấn Yên). Phía Bắc giáp làng Đức Quân, Hòa Quân cùng xã Minh Quân. Phía Đông là bờ Sông Hồng (có bến Vật Lợn), bờ bên kia là các làng Trà Thượng, Trà Hạ thuộc xã Liên Phương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ. Phía Nam và Đông Nam có dải Gò Lem án ngữ, phía chân gò bên kia giáp làng Tiểu Phạm, Hiền Lương (nay là xã Âu Cơ, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ).
Với vị trí như vậy, làng Linh Thông đã lọt gọn trong vòng cung của đường phân giới giữa hai tỉnh Yên Bái – Phú Thọ từ phía Đông sang phía Nam. Dọc làng có đường thủy (sông Hồng) chạy dọc theo biên và đường bộ (Quốc lộ 32C) nối liền Lào Cai – Yên Bái – Phú Thọ về xuôi. Ven sông có con đò ngang nối bến Vật Lợn (Linh Thông) với làng Trà ở phía Đông. Phía Tây có đường mòn ngả xuyên với Chiến khu Vần, Hạ Bằng La đi Ba Khe, Nghĩa Lộ, đi Phù Yên – Sơn La. Đường qua Đức Quân, Bảo Long đi Yên Bái. Phía Nam và Đông Nam có đường đi Hiền Lương – Hạ Hòa – Phú Thọ. Như vậy, Linh Thông là một chân quan trọng trong vùng tam giác cách mạng: Vần – Linh Thông – Hiền Lương. Vì thế, vào những ngày cách mạng nóng bỏng, làng Linh Thông nói chung và Chùa Linh Thông nói riêng là nơi hội họp, cất giấu vũ khí, cán bộ, nuôi quân phục vụ cách mạng. Dõi theo lịch sử chúng ta sẽ thấy Chùa Linh Thông có nhiều đóng góp cho cách mạng, góp phần làm nên Mùa thu cách mạng năm 1945 trên quê hương Yên Bái.
Chùa có tam quan, có một nhà thờ tổ, một dãy nhà khách và nơi phục vụ ăn, ở, sinh hoạt. Toàn bộ công trình này được dựng trên một gò đất cao (tục gọi là Gò Chùa) nổi lên giữa cánh đồng làng, cách khu dân cư chừng 300m. Nơi đây thoáng mát, rộng rãi, thuận tiện cho việc quan sát và cũng dễ dàng lui tới.
Là điểm sinh hoạt tâm linh quan trọng cho Phật tử quanh vùng, chùa tổ chức lễ hội, giỗ chùa và các hoạt động văn hóa tín ngưỡng quanh năm.
Các chương trình thiện nguyện, từ thiện, tặng quà được tổ chức định kỳ (“chia sẻ 205 phần quà” gần đây) – thể hiện tinh thần “hoằng pháp, lợi lạc quần sinh” của chùa
Chùa Linh Thông góp phần vào hệ sinh thái du lịch tâm linh – sinh thái của Trấn Yên, kết nối cùng các địa danh như Đầm Hậu, Ao xanh, Thác Quẽ, Rừng nguyên sinh Tầm Khầm…
Theo Quyết định số 395/QĐ-UBND ngày 25/6/2006 của Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái, Chùa được công nhận là Di tích lịch sử cách mạng. Để đến được Di tích có thể đi bằng đường bộ và đường thủy khá thuận lợi.
Địa chỉ: thôn Tiền Phong, xã Minh Quân, huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái (cũ), Việt Nam
Chùa còn có tên gọi khác là Chùa Am, Chùa Tùng Lâm. Nhưng tên phố biến hiện nay mọi người hay gọi là Chùa Ngọc Am. Chùa là nơi ngoài dịp mùng 1, rằm hằng tháng và hằng năm còn diễn ra các nghi lễ quan trọng như: Lễ Phật đản; Lễ Vu lan ... thu hút được rất nhiều bà con Nhân dân, phật tử trong và ngoài tỉnh đến tham quan, chiêm bái.
Ngày 06/2/2007, Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái ban hành Quyết định số 117/QĐ-UBND công nhận chùa Ngọc Am, phường Hồng Hà, thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Chùa Ngọc Am (Tùng Lâm) được xem như trung tâm Phật giáo của tỉnh Yên Bái. Chùa được khởi dựng cuối triều Nguyễn (thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20) do một số nhà buôn và chủ thuyền vận tải đường sông người Việt ở Kẻ Chợ (Hà Nội), Trúc Phê (Hưng Hóa) và Bạch Hạc trở hàng lên bán ở Tuần Quán, Lào Cai hoặc vận chuyển thuê khí giới, quân nhu cho quân đội Pháp thường hay cắm sào đỗ nghỉ ở bến Tuần Quán và suốt dọc sông lên tới địa đầu thành phố Yên Bái. Có người đi tiếp, có người quay xuôi theo hàng lâm sản. Ngoài họ ra còn khá đông thuyền của thương nhân Hoa Kiều cư trú tại Hà Nội hoặc phu thuyền quê quán ở Mông Tự - Mạn Hảo - Hà Khẩu (Trung Quốc) sang Việt Nam làm chân sào. Họ cũng dừng chân tại bến bãi trên. Để cầu bình an, may mắn cho “người yên, vật thịnh” trên những cung đường sông nước, họ góp tiền dựng “Am”. Am - ngôi chùa nhỏ này, ban đầu được bằng những nguyên vật liệu đơn sơ, như: tranh, tre, nứa, lá đã góp phần từng bước hình thành đời sống sinh hoạt văn hóa tinh thần cho nhân dân nơi đây và khách buôn trên sông.
Tháng 4/1900, tỉnh Yên Bái được thành lập, nhờ sự nhiệt tâm của các vị Bố Chánh Bùi Bành, Trần Gia Du, Am được mở rộng khang trang, phát triển thành chùa, có sư trụ trì và lấy tên là Tùng Lâm. Chùa Tùng Lâm còn được gọi là chùa Am để kỷ niệm cùng thời gian đó, chính quyền Pháp chủ trương di chuyển nghĩa trang thị xã cũ trên địa bàn phố Cao Su (phố Yên Thái, phường Hồng Hà ngày nay) về khu nghĩa địa bên bờ hồ Yên Bái (khu vực di tích Nguyễn Thái Học - công viên Yên Hòa thuộc địa phận phường Nguyễn Thái Học ngày nay) do đó toàn bộ đồ thờ, chân nhang tại Am Âm Hồn phố Cao Su được chuyển nhập về chùa Tùng Lâm.
Ngày 31/5/1966, chùa bị không quân Mỹ ném bom tàn phá, các hiện vật quý như: tượng thờ, chuông đồng, hoành phi, câu đối… được đưa về chùa Bách Lẫm - chùa Linh Long (phường Yên Ninh), đền Nhị Châu (xã Giới Phiên). Tháng 12/1973, Công ty Lâm sản Yên Bái được chính quyền lúc bấy giờ cho phép xây dựng xưởng sản xuất trong khuôn viên chùa.
Ngày 22/4/1996, thể theo nguyện vọng của đông đảo bà con nhân dân và Phật tử, Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái quyết định khôi phục lại chùa Tùng Lâm - Ngọc Am trên nền xưa, đất cũ. Năm 1998, chùa chính hoàn thành, hạng mục Đại Hùng Bảo Điện có kiến trúc hình chữ Đinh gồm 05 gian Đại bái và 03 gian Hậu cung, phía sau là nhà Tổ. Ngay sau khi phục dựng xong, chùa Tùng Lâm đã nhanh chóng trở thành một trung tâm tôn giáo - tín ngưỡng lớn mạnh, linh thiêng tại thị xã Yên Bái (thành phố Yên Bái ngày nay) nói riêng, tỉnh Yên Bái nói chung.
Năm 2004, Đại đức Thích Minh Huy được bổ nhiệm về trụ trì tại chùa. Năm 2005, Đại đức cùng Ban quản lý di tích chùa Tùng Lâm hoàn tất thủ tục lấy lại mặt bằng từ Công ty Lâm sản Yên Bái, đồng thời tiến hành tu bổ, tôn tạo lại chùa. Đánh giá rõ vai trò quan trọng của chùa Tùng Lâm - Ngọc Am trong việc truyền bá và định hướng Phật pháp ở Yên Bái, ngay trong thời gian này, chùa đã được Trung ương giáo hội Phật giáo Việt Nam, Ủy ban nhân dân tỉnh chọn là trụ sở Ban trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tại tỉnh Yên Bái. Năm 2006, chùa xây dựng thêm hạng mục đền thờ Tam phủ, Đức Thánh Trần và Ông Hoàng Bảy; quy hoạch lại toàn bộ khuôn viên, xây dựng Bảo tháp, xây dựng cổng Tam quan trên trục đường Thanh Niên.
Trải qua lịch sử hàng trăm năm, hứng chịu biết bao cuồng phong thiên tai và chiến tranh chùa vẫn giữ vững vai trò hành đạo và truyền đạo của mình. Ngôi chùa trở thành chứng tích hiện hữu gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của thị xã Yên Bái trước đây và thành phố Yên Bái ngày nay.
Hiện nay, Ban quản lý chùa Tùng Lâm – Ngọc Am đang hoàn tất thủ tục hành chính nhằm tiến hành tiếp tục quy hoạch, tu bổ chùa. Dự kiến trong tháng 9/2018, khu vực Đại Hùng Bảo Điện sẽ được tôn tạo từ 1 tầng lên 2 tầng; tu bổ Văn phòng Ban trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tại tỉnh Yên Bái từ 2 tầng lên 3 tầng, giữ nguyên khu vực nhà Tổ; tổng diện tích quy hoạch dự kiến khoảng 1.500m2.
Ngoài dịp mùng một, ngày Rằm, hàng năm tại chùa diễn ra nhiều nghi lễ Phật giáo quan trọng, như: lễ giỗ Tổ sư Thích Đàm Phúc (ngày 06 tháng Giêng); lễ Phật đản (ngày 08/4 âm lịch); lễ Vu lan báo hiếu (Rằm tháng 7); tết Trung thu (Rằm tháng 8); tiệc Tất niên (Rằm tháng Chạp)… Vào những dịp này, nhà chùa thu hút được tham gia đông đảo của nhân dân địa phương, bà con Phật tử và du khách thập phương tới tham quan, chiêm bái, hành lễ.
Trải qua lịch sử hàng trăm năm, vượt qua thiên tai và chiến tranh chùa vẫn giữ vững vai trò hành đạo và truyền đạo của mình. Ngôi chùa trở thành chứng tích hiện hữu gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của thị xã Yên Bái trước đây và thành phố Yên Bái ngày nay. Do đó, Chùa Ngọc Am, phường Hồng Hà được Ủy ban nhân tỉnh Yên Bái công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Địa chỉ: tổ dân phố Hồng Thanh, phường Hồng Hà, thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái (cũ), Việt Nam
Nằm bên bờ sông Hồng, cách thị trấn Mậu A, huyện Văn Yên (Yên Bái) chừng 41 km theo đường tỉnh lộ 151 là tới Khu di tích Lịch sử - Văn hóa Đền Nhược Sơn. Khu di tích này thuộc thôn Ngọc Châu, xã Châu Quế Hạ, là đền thờ võ tướng Hà Chương - một nhân vật có thật trong lịch sử, một võ tướng tài ba thời nhà Trần - đã có những đóng góp to lớn trong việc trấn giữ vùng biên cương phía Bắc, góp phần làm nên chiến thắng oanh liệt của dân tộc ta trước quân xâm lược Nguyên Mông. Khu di tích đã được xếp vào loại hình di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia số 72/QĐ- BVHTT ngày 16/11/2005.
Khởi đầu đền Nhược Sơn được xây dựng vào thế kỷ thứ XVI, lúc đầu là tranh tre, nứa lá. Tới năm 1906 khi tuyến đường sắt Hà Nội - Lào Cai được thông thương, các nhà buôn bỏ tiền cung tiến xây dựng lại đền với quy mô nhỏ hẹp.
Người dân địa phương tại đây quen gọi đền Nhược Sơn bằng tên theo tiếng bản địa là Loòng Mẹac hay Tại Mẹac. Đền tọa lạc trên một khu đất rộng, có địa hình bằng phẳng ngay bên bờ sông Hồng, được nhân dân xây dựng nên để dành sự biết ơn và lòng thành kính lên vị anh hùng Hà Chương.
Theo lời kể của những vị già làng tại đây, từ thế hệ này qua thế hệ khác đều truyền miệng nhau về công lao của ngài Hà Chương. Chuyện kể rằng trong cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân Nguyên Mông, Hà Khắc Chương đã có công lớn truy kích địch, phục kích chúng và đẩy chúng vào bẫy mai phục sẵn. Nhờ vậy quân ta mới chiến thắng vang dội, đập tan quân địch, khiến chúng không còn một mảnh giáp. Nhưng đáng tiếc là trong lúc chiến đấu Hà Chương đã bị thương nặng và chết. Thi hài của ông được đưa sang bờ sông bên kia chôn cất, ngay tại cửa thác Nhược Sơn.
Ngày 16/11/2005, Đền Nhược Sơn đã được xếp vào loại hình di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia số 72/QĐ- BVHTT.
Đền Nhược Sơn quay mặt ra hướng Bắc, có hình thể không đều, kết cấu theo kiểu chữ đinh, trên mặt bằng tổng thể được chia làm hai phần, phần kiến trúc chính và phần kiến trúc phụ, với diện tích mặt bằng là 191,44m vuông. Trong đền có trên 10 di vật gồm chuông đồng, các ô chữ, tượng Hà Chương được đúc bằng đồng cao 28,5cm rộng 9cm, nặng 67kg, bát nhang.
Lễ hội tại đền Nhược Sơn hàng nằm được tổ chức vào ngày 20/9 âm lịch hàng năm, tại xã Châu Quế Hạ. Lễ hội thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách thập phương đến đây để dâng hương tưởng nhớ những công lao to lớn của Hà Chương cũng như gửi gắm những cầu nguyện về cuộc sống được thuận lợi, ấm no và hạnh phúc.
Địa chỉ: thôn Ngọc Châu, xã Châu Quế Hạ, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái (cũ), Việt Nam
Đền Mẫu Đông Cuông còn được người dân địa phương gọi với những tên khác như Đền Đông, Đền Đông Cuông, Đền Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn, Đông Quang Linh Từ… Đền thuộc địa phận thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, cách trung tâm thành phố Yên Bái khoảng 55 km về phía Tây Bắc.
Theo lời kể của những người dân bản địa thì nơi đây ban đầu vốn là một ngôi miếu nhỏ để thờ thần núi và thần rừng. Đến thời nhà Lê ngôi miếu đã trở thành đình, rồi đến thời nhà Nguyễn lại đổi thành đền.
Ban quản lý khu di tích này cho biết, đền Đông Cuông bao gồm 4 điểm là Đền chính, miếu thờ Cô, miếu thờ Cậu và miếu thờ Đức Ông. Trong đền còn có cung cấm thờ hai bức tượng, cung mẫu bao gồm phần cung chúa còn bên phải là cung Sơn Trang.
Bên cạnh duy trì tục lệ thờ Mẫu, ngôi đền này còn thờ những vị anh hùng của các dân tộc thiểu số như Hà Đặc, Hà Chương, Hà Bổng... Ngoài ra còn có các vị tướng nhà Trần đã có công trong ba cuộc kháng chiến hào hùng của dân tộc chống quân Nguyên Mông (từ năm 1258 đến năm 1288).
Sau thời kì chiến tranh ác liệt, ngôi đền đã bị tàn phá nghiêm trọng. Vì vậy năm 1995, UBND tỉnh Yên Bái đã ra quyết định cấp phép cho người dân địa phương xây dựng đền Đông Cuông mới ngay trên nền móng còn lại của đền cũ. Đến ngày nay, Đền Mẫu Đông Cuông đã trở thành ngôi đền có kiến trúc đặc biệt và thu hút rất đông đảo khách du lịch.
Năm 2000, đền Đông Cuông đã được công nhận là Di tích lịch sử - văn hoá cấp tỉnh. 9 năm sau, ngày 22/1/2009, đền đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp giấy công nhận là Di tích lịch sử - văn hoá cấp quốc gia, trở thành điểm sáng về du lịch tâm linh Yên Bái.
Đền có vị thế phong thủy rất đẹp khi được xây ở nơi phong cảnh sơn thuỷ hữu tình, có núi có sông, âm dương hòa hợp. Nơi đây cùng Đền Suối Tiên là 2 ngôi đền có diện tích lớn và nổi tiếng với sự linh thiêng lâu đời của Yên Bái. Đền thờ chính Mẫu Đệ Nhị Thượng ngàn đại diện cho tục thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt Nam, còn có Chầu Đệ Nhị cùng những vị thần vệ quốc.
Ngay từ xa bạn đã nhìn thấy Đền Đông Cuông với cây cầu Đa cổ kính có tuổi thọ đến 800 năm. Kiến trúc mang đặc trưng của đền chùa thời Lý Trần với kết cấu hình chữ đinh đặc trưng. Đền gồm hai tòa là đại bái và hậu cung cấm phía sau. Hiện nay, tại tòa hậu cung vẫn còn bảo lưu được hai pho tượng đồng với kích cỡ rất lớn, đó là một pho tượng mẫu và một pho tượng quan Hoàng Báo. Còn bên trong không gian tòa Tiền đường bố trí 4 ban phủ tòa thờ cùng rất nhiều những di vật mang giá trị lịch sử to lớn. Các ban thờ bao gồm Tòa ngũ vị Tiên Ông, Phủ Sơn trang, Ban Trần triều và Tòa công đồng chúa.
Phần thiết kế mái đền có hình dáng cong cong tựa như hình lưỡng long chầu nhật. Các cột đền đều làm từ vật liệu gỗ tứ thiết được sơn son thếp vàng và trang trí những hình rồng cuốn trang nghiêm. Mỗi chi tiết đều được chạm khắc rất tỉ mỉ, tinh xảo thể hiện sự thành kính và tín ngưỡng của thờ Mẫu.
Đến nay, chùa đã trải qua nhiều lần tu sửa, những vẫn giữ lối kiến trúc truyền thống này, mang đậm giá trị về nghệ thuật, lịch sử và văn hóa. Khuôn viên được mở rộng hơn với nhiều cây xanh tỏa bóng mát, trồng nhiều các loại cây cổ thụ. Điểm xuyết bên cạnh Đền Mẫu Đông Cuông là những vạt rừng đào, rừng mận khi nở rộ thì càng vô cùng tỏa sắc tỏa hương. Mặt đền hướng về phía Nam cùng địa thế tựa sông tựa núi, cùng cảnh sắc thiên nhiên vô cùng hữu tình như bức tranh thuỷ mặc tuyệt đẹp.
Theo các nhà nghiên cứu văn hoá dân gian đánh giá, đền Đông Cuông chính là cái nôi khởi nguồn và đại diện cho tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt. Theo phong tục của địa phương, hằng năm từ tháng giêng đến tháng 3 Âm lịch cùng những dịp cuối năm, các thành đồng theo tín ngưỡng thờ Mẫu từ khắp các địa phương trên cả nước đều quy tụ về đây để làm lễ Mẫu, theo tục lệ "bắc ghế hầu Thánh".
Chính những nét độc đáo trong sinh hoạt tín ngưỡng này, đền Mẫu Đông Cuông đã trở thành điểm du lịch tâm linh nổi tiếng, thu hút đông đảo khách du lịch ghé đến. Mỗi năm, ngoài những thánh đồng thờ Mẫu còn có hàng trăm ngàn lượt du khách về đây để dâng hương kính Mẫu, đồng thời vãn cảnh đền, tìm hiểu nhiều hơn về các phong tục và tín ngưỡng của người dân nơi đây.
Địa chỉ: thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái (cũ), Việt Nam
Tổng hợp từ Internet
