Ở Huế, khi tiếng pháo giao thừa đã tan, khi cây nêu trước ngõ vừa hạ xuống, cũng là lúc người ta bắt đầu làm bánh bó mứt — món bánh vừa giản dị vừa tinh tế, như cách người Huế gìn giữ hương vị của cái Tết xưa. Bánh bó không làm quanh năm, mà thường chỉ làm sau Tết, khi trong nhà còn lại chút mứt gừng, mứt bí, mứt cà rốt, mứt quất, mứt hạt sen, mứt cà chua, mứt kiwi… Gom góp tất cả lại, “bó” thành một khối bột nếp dẻo thơm, để tiếp nối niềm vui sum họp.
Trung Thu năm ni lại đến — mùa trăng thứ ba kể từ ngày vắng Ba. Ánh trăng vẫn tròn vành vạnh như xưa, hương bánh nướng - bánh dẻo - bánh bó và mùi nến thơm trong mấy chiếc lồng đèn vẫn thoang thoảng trong gió, chỉ là… thiếu vắng mấy chiếc lồng đèn ông sao, lồng đèn bánh ú tự tay Ba làm cho các cháu.
Người Huế mình vẫn có cách riêng để đón Trung Thu, cũng rộn ràng nhưng lại nhẹ nhàng mà sâu lắng kiểu chi á. Trung Thu thời có Ba, giữa tiếng trống lân rộn rã, tụi trẻ con trong xóm và quanh khu vực Chợ Bình Triệu gần nhà mình thì rước đèn quanh nhà rồi theo chân anh Ty Địa (gọi như vậy là vì ảnh trẻ măng mà lại ốm nhom ốm nhách chứ có già và bụng bự như Ông Địa mô, anh còn phải độn cái bụng to đùng phía trên cặp giò cà tong cà teo như cây tăm xỉa răng của anh đó mà) đi từ nhà sau ra tới Quốc Lộ, đi qua nhà trước rồi vòng qua chợ mới đi vào cái hẻm nhỏ để vô lại sân nhà mình. Người lớn mình thì ở nhà chuẩn bị, các em thì chong đèn vô mấy cái lồng đèn Ba làm dư ra để trang trí, Ba thì leo lên cái thang cao thiệt cao để treo chiếc lồng đèn hình ông Trăng có dán bức tranh ba vẽ mô phỏng hình ảnh cây đa và chú Cuội lên nhánh cây cao nhất trong nhà, mẹ và con thì vừa bày cỗ, vừa ngắm trăng, mọi người ai cũng cười nói rôm rả như Tết, có kém không khí rước đèn ngoài nớ mô.
Trên mâm cỗ là mấy trái thanh trà, vài loại trái cây theo mùa, kèm với ít bánh nướng, bánh dẻo, trà hoa và đặc biệt nhất là món Bánh Bó Mứt mà Ba Mẹ làm trước đó ít ngày. Bánh bó mứt là đặc sản ngày Tết xưa, là khối bột nếp kết hợp nhiều loại mứt sẵn có trong nhà như gừng, bí đao, cà rốt, cà chua, quất... tạo nên hương vị dẻo, ngọt, cay, mặn, thơm, the đặc trưng mà dường như chỉ còn trong ký ức xưa cũ của những người Huế lớn tuổi.
Ở Huế, khi tiếng pháo giao thừa đã tan, khi cây nêu trước ngõ vừa hạ xuống, cũng là lúc người ta bắt đầu làm bánh bó mứt — món bánh vừa giản dị vừa tinh tế, như cách người Huế gìn giữ hương vị của cái Tết xưa. Bánh bó không làm quanh năm, mà thường chỉ làm sau Tết, khi trong nhà còn lại chút mứt gừng, mứt bí, mứt cà rốt, mứt quất, mứt cà chua… Gom góp tất cả lại, “bó” thành một khối bột nếp dẻo thơm, để tiếp nối niềm vui sum họp.
Người Huế gọi món ni là Bánh Bó Mứt, vì hắn là sự kết hợp giữa bánh và mứt – giữa sự khéo léo của đôi tay và tấm lòng tiết kiệm, trân quý công sức. Thời trước, mỗi hũ mứt là bao công lao của mẹ, của chị – những người thức khuya dậy sớm bên bếp than, vừa canh chảo mứt vừa hong ước mơ. Khi Tết qua, chẳng ai nỡ bỏ đi thứ ngọt ngào nớ nên gom lại làm bánh bó – vừa là cách giữ gìn, vừa là một phép “cảm ơn” đời sống giản đơn.
Mình chưa từng làm trọn vẹn một mẻ bánh bó mô cả nhưng ký ức tuổi thơ vẫn còn vẹn nguyên từng công đoạn mà Ba Mẹ vừa làm vừa dạy lại vào mỗi dịp Trung Thu ở đất Sài Thành. Trước Rằm Tháng Tám, mẹ sẽ ra chợ sớm để chọn mua bột nếp và các loại mứt mà mẹ ưng ý, thường là các loại như mứt hạt sen, mứt bí, mứt dừa, mứt kiwi, mứt gừng, mứt vỏ bưởi/quất, cà rốt... Các loại mứt mẹ sẽ cắt nhỏ hoặc xắt sợi rồi cho vào tô bột. Riêng hạt sen thì cho trực tiếp, không cần cắt. Trộn đều tất cả nguyên liệu lại với nhau để bột và mứt hòa quyện. Nếu bọt khô thì thêm từ từ nước ấm vào hỗn hợp bột mứt vừa trộn, rồi tiếp tục nhào trộn cho đến khi hỗn hợp dẻo mịn. Khi đã thành một hỗn hợp dẻo mịn và chắc tay thì mẹ sẽ nắn tất cả hỗn hợp vào một khối trụ được ba chuẩn bị sẵn (thường là vài cái lon nước ngọt được ba "bùa" lại thành cái khối trụ dài và chắc).
Mình nhớ mãi hình ảnh cả ba và mẹ hì hụt nhấn nhấn, nặn nặn, ép ép hỗn hợp bánh để bánh được "bó" lại chắc chắn nhất, tưởng chừng như cầm cục bột nớ mà gõ lên đầu chắc cũng u một cục chứ chẳng chơi. Sau khi bánh được bó lại chắc chắn, ba sẽ phụ mẹ cắt cái khuôn trụ nớ ra, rồi mẹ dùng dao bén phủ ít bột để cắt bánh thành từng khoanh nhỏ vừa ăn. Từng miếng bánh hiện lên trước mắt con bé ham ăn thiệt là rực rỡ: trong khối trắng tinh của bột nếp là những sợi mứt nhiều màu xanh, đỏ, tím, vàng, cam... — như một bức tranh lập thể tuyệt đẹp. Bánh bó mứt sau khi được cắt thành từng lát mỏng vừa ăn thì mình sẽ phụ mẹ gói lại từng khoanh bằng giấy kính để có thể nhìn thấy màu sắc rực rỡ của các loại mứt bên trong. Tay thì phụ gói bánh chớ cái đầu thì miên man nghĩ đến tách trà nóng khi ăn kèm với miếng bánh ngọt bùi. Thưởng trà cùng miếng bánh bó ngọt dịu, cay the đầu lưỡi với đủ mỹ vị nhân gian trên đời ni là một cảm giác không bao giờ mình quên được.
Giờ đây, cuộc sống khá hơn, người Huế ít nhà còn làm bánh bó. Có lẽ khi đủ đầy vật chất, người ta lại quên mất những hương vị giản dị từng nuôi dưỡng tâm hồn. Chợ Huế cũng vẫn có bán bánh bó nhưng không còn hương vị như ngày xưa - cái hương bánh mà ba mẹ và con cái cùng làm chung bên hơi ấm của bếp nhà nay đã có phần bớt ấm áp.
Trung Thu ni mưa rả rích suốt trên mái ngói. Mình nằm nghe tiếng mưa, chợt mơ tưởng đến cảnh cùng ba mẹ ngồi bên chảo bột lấm tấm mồ hôi với mùi mứt quyện vào khói bếp. Mẹ mỉm cười, tay thoăn thoắt trộn bột, ba thì ngồi tỉ mẩn "bùa lại" từng vỏ lon nước ngọt để làm khuôn bánh dài cho mẹ, còn mình thì lăn xăn bên cạnh lóng ngóng phụ thì ít mà hóng ăn thì nhiều. Rồi mọi thứ mờ dần, chỉ còn vương lại thoang thoảng mùi hương ấy — hương của Tết Trung Thu xưa, của phần ký ức không bao giờ phai nhạt.
Giữ hương Tết Trung Thu xưa không chỉ là giữ một món bánh quê, mà còn là giữ cả nếp sống, giữ sự tri ân và giữ lấy một góc tâm hồn thanh khiết của những ngày xưa cũ giữa nhịp sống hiện đại nhưng lại thiếu vắng hình bóng người cha già. Bởi trong từng lát bánh bó mứt nớ, mình không chỉ tìm thấy vị ngọt mà còn thấy cả tình yêu gia đình, tình yêu quê hương và một nỗi nhớ mềm mại, dịu dàng như bột nếp trong lòng bàn tay của ba mẹ. 🌸
Trời lại mưa rồi! Thôi rứa đã nghe!
Trung Thu 2025 - Năm Thứ Ba Vắng Ba
Đặng Minh Nhật
